Prawie co roku wiosną mamy do czynienia z podwyższeniem poziomu Warty związanym z opadami atmosferycznymi i roztopami, jednak z całą pewnością można powiedzieć, że na dzień dzisiejszy zagrożenia powodziowego dla miasta nie ma, a prognozy hydrologiczne wydawane przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej są uspakajające i nie wskazują na wystąpienie jakiegokolwiek ryzyka powodziowego, a obecny poziom Warty oscyluje w granicach 220 cm n.p.m. i wciąż spada.
W celu sprecyzowania pojęcia powodzi warto przytoczyć jej definicję, która zgodnie z Ustawą Prawo Wodne mówi, że jest to czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, wywołane przez wezbranie wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, z wyłączeniem pokrycia przez wodę terenu wywołanego przez wezbranie wody w systemach kanalizacyjnych. Wystąpienie zjawiska zagrożenia powodziowego i powodzi zależy od wielu wzajemnie powiązanych ze sobą czynników hydrologiczno-meteorologicznych i morfologicznych, takich jak: ukształtowanie terenu, zalesienie, rolnicze użytkowanie gruntów, stan retencji glebowej, napełnienia koryt rzecznych i rozkładu przestrzennego, wysokości opadu oraz odpływu powierzchniowego z obszaru dorzecza w jednostce czasu. Powódź jest jednym z najczęściej występujących naturalnych zagrożeń i może być spowodowana intensywnymi opadami deszczu, gwałtownym topnieniem śniegu i zlodzeniem rzek, silnym wiatrem na wybrzeżu od morza w kierunku lądu lub awarią budowli przeciwpowodziowych.
Na Warcie w Gorzowie w latach 1946 - 2013 zanotowano 10 wezbrań w półroczu letnim, które przekroczyły stan alarmowy. Pierwsze wezbranie powyżej stanu alarmowego wystąpiło w 1962 roku, następne w 1970 i 1977 roku. Do roku 2006 wezbrania na stacji wodowskazowej w Gorzowie Wlkp. wystąpiły w latach 1979, 1980, 1985, 1994, 1997 i 1999 roku. W okresie 2007 - 2013 wystąpiło tylko jedno wezbranie powyżej stanu alarmowego w roku 2010, podczas którego zanotowano najwyższe stany wody w okresie letnim od roku 1947. Inaczej sytuacja przedstawiała się w okresie zimowym, kiedy to na Warcie wezbrania występowały bardzo często, praktycznie każdego roku, okresowo co dwa, trzy lata. Najwyższe notowane wezbrania powyżej stanu alarmowego w Gorzowie Wlkp. wystąpiły w powyższym okresie w latach 1947, 1968, 1979, 1982, 1986 i 2011.
Istotą ochrony przed powodzią dla miasta jest jego infrastruktura, na którą składają się między innymi obwałowania, poldery, kanał ulgi, kanały melioracji podstawowej i szczegółowej, przepompownie oraz zbiorniki retencyjne. W celu utrzymania jej należytego stanu, pracownicy Urzędu Miasta systematycznie prowadzą jej przegląd oraz zlecają prace konserwacyjne, których zakres obejmuje koszenie i odmulanie rowów melioracji szczegółowej oraz kanału Mazowieckiego, a także oczyszczanie przepustów oraz prowadzenie prac utrzymaniowych rzeki Kłodawki i rzeki Srebrnej polegających na usuwaniu śmieci oraz innych odpadów z jej koryta, usuwaniu zatorów, koszeniu roślinności na skarpach, usuwaniu wiatrowałów i wiatrołomów utrudniających swobodny przepływ wód.
Gorzów Wlkp., na północ od rzeki Warty, usytuowany jest na wysoczyźnie polodowcowej wyraźnie rozdzielonej na dwie części przez dolinę rzeki Kłodawki, a na południe od rzeki - w dolinie Warty. Warta przecina miasto w kierunku wschód - zachód, a od strony północnej w kierunku południowym płynie rz. Kłodawka, która swe ujście ma do rz. Warty. Kłodawka, w granicach miasta, jest częściowo uregulowana, ale w przeciwieństwie do Warty nie posiada systemu odprowadzeń nadmiaru wody w mieście i tylko fragmentarycznie posiada wały przeciwpowodziowe (niewielki odcinek od ul. Chodkiewicza w dół rzeki). Warta przepływająca przez Gorzów Wlkp. ma charakter typowo nizinny, o brzegach ustabilizowanych na skutek przeprowadzonych wcześniej prac regulacyjnych. W wyniku regulacji rzeki w obrębie Gorzowa powstały 2 koryta niezbędne do przeprowadzenia wielkiej wody. Jest to zasadnicze koryto rzeki Warty oraz Kanał Ulgi, który zaczyna funkcjonować powyżej stanów ostrzegawczych. System wodny rz. Warty wraz ze swoją zlewnią, przy jej bardzo wysokich stanach może stwarzać duże zagrożenie powodziowe dla lewobrzeżnej części naszego miasta. W przypadku wysokiej wody zaszłaby konieczność przeprowadzenia ewakuacji około 16 tys. ludzi zamieszkujących „Zawarcie” i „Zamoście” oraz około 600 szt. zwierząt hodowlanych z gospodarstw rolnych położonych na terenach zagrożonych.
Należy zaznaczyć, że nie zawsze było tak spokojnie jak w roku bieżącym. Rok poprzedni pokazał, że Warta ma różne twarze. Już jesienią 2017 r. woda dała o sobie znać i 31 października 2017 r. Prezydent Miasta podjął decyzję o ogłoszeniu pogotowia przeciwpowodziowego dla Miasta Gorzowa Wlkp., którego celem było zmobilizowanie i przygotowanie służb do działań oraz wzmożone monitorowanie sytuacji na rzece. Sytuacja ta trwała do 28 lutego 2018 r., kiedy to, w związku ze znaczącymi spadkami poziomu wody w Warcie oraz korzystnymi prognozami hydrologiczno-meteorologicznymi w zlewni Warty, pogotowie przeciwpowodziowe zostało odwołane. Zeszłoroczne wezbranie nie przyniosło realnego niebezpieczeństwa dla mieszkańców, jednakże wystąpiły lokalne przesiąki, a sytuacja musiała być na bieżąco analizowana, aby móc podjąć właściwe kroki w celu ograniczenia ewentualnych skutków.
Groźniej przedstawiała się sytuacja w roku 2010, kiedy to na 365 dni roku odnotowano 160 dni, w czasie których przekroczony był stan ostrzegawczy oraz 91 dni, w których Warta w Gorzowie Wlkp. przekroczyła stan alarmowy oraz na początku roku 2011 (stan alarmowy trwał 80 dni, a ostrzegawczy 9 dni). W maju 2010 roku w zlewni Warty wystąpiło największe wezbranie opadowe od roku 1947, ale trzecie pod względem zarejestrowanych wysokości stanów wody z tego okresu. Poziomy wody wyraźnie przekroczyły stany alarmowe, a wezbranie zostało zaliczone do krótkotrwałych. Wezbranie to spowodowane było dużą sumą opadów, wyższą niż przeciętnie w wieloleciu pokrywą śnieżną oraz wysokim poziomem wód podziemnych. Na przełomie lutego i marca 2011 roku w zlewni Noteci i dolnej Warty wystąpiła powódź roztopowa wywołana przez wysoką pokrywę śnieżną, opady deszczu oraz utrzymujący się wysoki poziom wód podziemnych.
Najwyższy poziom wezbraniowy Warta w naszym mieście osiągnęła latem 6 czerwca 2010 r. osiągając poziom 522 cm n.p.m. oraz zimą 14 grudnia 2010 r., gdy wodowskaz wskazał 563 cm n.p.m. Wysoki stan wód gruntowych doprowadził do podtopienia ok. 200 domostw – szczególnie w rejonie ulic: Granicznej, Kobylogórskiej, Kujawskiej, Osiedlowej, Pilskiej, Półwiejskiej, Paradyskiej, Sierakowskiej, Strażackiej, Wschodniej, Zachodniej, Zagrodowej, Zielnej i Żytniej. Do działań w zabezpieczeniu przeciwpowodziowym zaangażowano sztab ludzi, którzy w trudnych warunkach dzielnie walczyli z żywiołem jakim jest woda. Wśród nich byli strażacy, więźniowie, wojsko oraz mieszkańcy, którzy w czynie społecznym napełniali i układali worki z piaskiem, a wszystko po to, aby uchronić swoje i sąsiednie domostwa przed zalaniem. Prezydent Miasta w celu sfinansowania działań mających na celu zabezpieczenie mieszkańców przed powodzią podczas wezbrania wiosennego i zimowego uruchomił rezerwę budżetową na zdarzenia kryzysowe, a nakłady poniesione na ten cel przekroczyły łącznie 860 tys. zł.
W celu zapobieżenia w przyszłości podobnym zjawiskom, ze względu na niewydolność istniejącego systemu melioracyjnego w dzielnicy Zakanale w Gorzowie Wlkp., który nie zapewniał już sprawnego odprowadzania wód gruntowych przy wysokich stanach wody w Warcie i długotrwałych opadach atmosferycznych powodując podtapianie znacznych terenów Zakanala, wiosną 2011 roku Rada Miasta zabezpieczyła w budżecie środki na budowę przepompowni Siedlice i przebudowę kanału Siedlickiego. Dzięki tej decyzji inwestycja pn. "Ochrona przeciwpowodziowa obszaru w zlewni Kanału Siedlickiego - Etap I" została realizowana w ramach Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 przez Lubuski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Zielonej Górze i wiosną 2015 r. oddana do użytku. Inwestycja ta pochłonęła prawie 13,9 mln zł. Dofinansowanie z funduszy unijnych wyniosło 9,6 mln zł, 1,7 mln zł to pieniądze z budżetu woj. lubuskiego, a pozostałe środki dołożyło miasto Gorzów Wlkp.
W ramach zadania wybudowano przepompownię Siedlice o wydajności pomp 3,5 m3/s, a stację połączył z Wartą nowy kanał o długości 110 m. Ponadto powstał kanał doprowadzający wodę do stacji z Kanału Siedlickiego. Ten został zmodernizowany na odcinku 3,5 km, wybudowano również rowy opaskowe częściowo w formie rurociągu.
Wyjątkowa w historii była z pewnością powódź, popularnie zwana powodzią tysiąclecia, która nawiedziła w lipcu 1997 roku południową i zachodnią Polskę. Latem w dorzeczu górnej Odry fala powodziowa przekroczyła o 2 – 3 m najwyższe notowane dotąd stany wód. Dodatkowo w dorzeczu Odry problem powstał wobec faktu, że rzeki są tu w znacznej mierze uregulowane, a niedrożność ich koryt, zły stan techniczny urządzeń hydrotechnicznych i między innymi powojenna zabudowa polderów pogorszyły sytuację. Powyższa sytuacja nie wpłynęła na bezpieczeństwo przeciwpowodziowe mieszkańców Gorzowa. Jedynym skutkiem ujemnym był wolniejszy spływ wód rzeki Warty do Odry spowodowany wystąpieniem tzw. cofki. Obawiano się również spływu nadmiaru wód rzeką Obrą, jednakże zjawisko takie nie wystąpiło.
Niepozorna, na pierwszy rzut oka, Kłodawka w pierwszej połowie lutego 2012 roku przysporzyła mieszkańcom i służbom Gorzowa nie lada problem. Niskie temperatury spowodowały, że z dnia na dzień Kłodawka pokryła się grubą warstwą lodu, w wyniku czego utworzył się poważny zator pod mostkiem na ul. Chrobrego spiętrzając wodę. Rosnący poziom wody spowodował zalanie i podtopienie podwórek i garaży pobliskich zabudowań i konieczna była niezwłoczna interwencja strażaków. W pierwszej kolejności działania strażaków polegały na kruszeniu i cięciu lodu pomiędzy mostami na ul. Chrobrego oraz ul. Wybickiego w celu udrożnienia koryta rzeki od zatoru w dół rzeki, a następnie akcja skupiła się na rozgrzewaniu i wycinaniu lodowego czopu pod mostem na ul. Chrobrego. Lodowy korek udało się usunąć, co spowodowało gwałtowne obniżenie się poziomu rzeki o blisko 1,5 m.
Jesienią 2018 r. po szczegółowej analizie stanu zabezpieczenia przeciwpowodziowego miasta, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, uwzględnił wniosek Prezydenta Miasta Gorzowa Wlkp. i ustanowił nowe wartości stanu ostrzegawczego i stanu alarmowego na rzece Warcie w Gorzowie Wlkp. Od 15 listopada 2018 roku stan ostrzegawczy wynosi 390 cm, natomiast stan alarmowy 470 cm.
Priorytetem Wydziału Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta Gorzowa Wlkp., jako koordynatora działań przeciwpowodziowych w mieście, jest bieżące monitorowanie i analiza sytuacji hydrologicznej i meteorologicznej, na podstawie których oceniane jest aktualne zagrożenie powodziowe dla mieszkańców. Pracownicy Wydziału, zgodnie z Wytycznymi Prezydenta – Szefa Obrony Cywilnej Gorzowa Wlkp. do działania w zakresie obrony cywilnej i zarządzania kryzysowego, każdego roku wiosną i jesienią organizują rekonesans, w trakcie którego odbywa się przegląd infrastruktury przeciwpowodziowej w granicach administracyjnych miasta. W tym roku przegląd taki przeprowadzono 12 i 13 kwietnia, a uczestniczyli w nim urzędnicy magistratu oraz zaproszeni przedstawiciele służb mundurowych i Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie.
Należy podkreślić, że infrastruktura przeciwpowodziowa w Gorzowie jest w bardzo dobrym stanie i działa bez zastrzeżeń, co powoduje, że mieszkańcy nie powinni mieć powodów do obaw.
Anna Figura
Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego
Fot. Bartłomiej Nowosielski
Fot. Łukasz Kulczyński
