Punktualnie w południe prezydent miasta Jacek Wójciki wraz z przedstawicielami społeczności Żydowskiej w Polsce, Moniką Krawczyk i Alicją Kobus, odsłonili tablicę, poświęconą pamięci Żydów w Landsbergu. Tablicę zamontowano na rogu ulic Spichrzowej i Zaułek, kilkaset metrów od istniejącego od 2014 roku obelisku ku pamięci społeczności żydowskiej w Gorzowie.
Montaż tablicy jest efektem ugody zawartej pomiędzy Miastem Gorzowem Wielkopolskim a Związkiem Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, wypracowanej w toku postępowania regulacyjnego przed Komisją Regulacyjną w Warszawie. Tablica ma upamiętniać społeczność żydowską i istnienie synagogi oraz domu gminnego w latach 1854 – 1938.
Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP zgłosił roszczenia o przyznanie własności gruntu przy ul. Spichrzowej – ul. Łużyckiej w Gorzowie Wlkp. w granicach dawnej parceli, która w okresie międzywojennym stanowiła własność gorzowskiej gminy żydowskiej i zabudowana była budynkiem synagogi oraz budynkiem Zarządu Gminy Synagogalnej (domem gminnym). W domu gminnym siedzibę miały również organizacje żydowskie zajmujące się opieką społeczną: Mieszczański Instytut Społeczny i Prywatna Kasa dla Ubogich. Roszczenie o przeniesienie własności gruntu przysługuje Związkowi Gmin na mocy przepisów ustawy o stosunku Państwa do gmin wyznaniowych żydowskich.
Ugoda była kompromisowym sposobem rozwiązania problemu rewindykacji mienia żydowskich osób prawnych. Miasto pokryło koszty związane z umieszczeniem tablicy pamiątkowej ze swoich środków finansowych, natomiast wymiary tablicy, materiał z jakiego jest wykonana oraz wielkość liter i treść napisu zostały uzgodnione między stronami. Treść napisu została pozytywnie zaopiniowana przez ówczesną Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie. W zamian - Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich wycofał wnioski regulacyjne.
- Serdecznie podziękowania składam na ręce prezydenta, ale również wszystkich mieszkańców za kultywowanie pamięci narodu żydowskiego, którego losy związane były również przedwojennym Gorzowem – podkreśliła Alicja Kobus, przewodnicząca Gminy Żydowskiej w Poznaniu. – To ważne, by pamiętać o historii miejsc, w których żyjemy - dodała.
W uroczystości wzięła również udział Monika Krawczyk, dyrektor Fundacji Dziedzictwa Żydowskiego w Warszawie.
Napis na tablicy brzmi:
„Pamięci żydowskich mieszkańców Landsberga
Żydzi mieszkali w Landsbergu od XIV w. przyczyniając się do rozwoju miasta.
W 1871 r. w mieście żyło 730 żydów.
W Landsbergu znajdowały się synagoga oraz dom gminny tzw. Kahał.
Synagoga wybudowana w 1854 r została spalona podczas nocy kryształowej z 9 na 10 listopada 1938r. przez niemieckie nazistowskie bojówki.
Po 1942 r. ostatni landsberscy żydzi zostali deportowani przez Niemców do gett i obozów zagłady.
Przeżyli tylko nieliczni.
Pamięć o nich jest błogosławieństwem”.
Na tablicy umieszczono herb Gorzowa Wielkopolskiego oraz rok jej odsłonięcia w dwóch kalendarzach – 2018 i 5778. Znajduje się tam również tekst w języku hebrajskim, który w pełnej wersji oznacza dosłownie „Niech ich dusze będą związane w węzeł życia”, co jest tradycyjną inskrypcją nagrobną spotykaną na cmentarzach żydowskich – zazwyczaj w wersji skróconej do samych inicjałów, podobnie jak w tym przypadku.
Odsłonięta tablica to już kolejny element, związany ze śladami historii społeczności Żydowskiej w przedwojennym Gorzowie. Kilkaset metrów dalej, na krzyżowaniu ulic Spichrzowej i Łazienki usytuowany jest obelisk, postawiony w 2014 roku z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Gorzowa.
Marta Liberkowska
Wydział Promocji i Informacji
Wydział Promocji i Informacji
Fot. Łukasz Kulczyński
