10 grudnia — Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka, to przede wszystkim święto osób, zaangażowanych w działania na rzecz poszanowania praw i wolności człowieka. Historia pokazuje, jak wiele osób, z różnych kontynentów i kultur, wkładało wysiłek w walkę o prawa człowieka. Wiele z tych osób doznało z tego powodu prześladowań, skazywanych było na długoletnie wyroki więzienia lub nawet karę śmierci. Obchody Międzynarodowego Dnia Praw Człowieka są okazją do uczczenia ich odwagi i osiągnięć, ale także zwrócenia uwagi na współczesne wyzwania w obszarze praw człowieka.
Również w grudniu, lecz w 2004 r., w polskiej Policji ustanowiono, unikatowy na skalę europejską, model policyjnych pełnomocników ds. ochrony praw człowieka. We wspomnianym roku, decyzją Ministerstwa Spraw Wewnętrznych zastępca Komendanta Głównego Policji wszedł w skład delegacji Rządu RP, której zadaniem była obrona sprawozdania RP z realizacji konwencji międzynarodowej z obszaru praw i wolności człowieka. Już przygotowania do obrony wykazały wówczas luki w kompleksowym i uporządkowanym koordynowaniu tematyki przestrzegania praw człowieka w policyjnej formacji. Należało wówczas uporządkować między innymi takie płaszczyzny jak: prawidłowa reakcja na naruszenia praw człowieka, szkolenia z zakresy praw i wolności człowieka, czy też zaangażowanie do współpracy społeczeństwa obywatelskiego. Pomysłem na wypełnienie przedmiotowej luki było ustanowienie przy Komendancie Głównym Policji, następnie w komendach wojewódzkich i szkołach policyjnych – policyjnych pełnomocników ds. ochrony praw człowieka. Przez lata zarówno sieć pełnomocników, jak też przypisane im zadania, rozwijały się.
Pełnomocnicy ustanowieni zostali w Komendzie Głównej Policji, Komendzie Stołecznej Policji, komendach wojewódzkich Policji, Centralnym Biurze Śledczym Policji, Biurze Spraw Wewnętrznych Policji, Centralnym Pododdziale Kontrterrorystycznym „BOA”, Centralnym Biurze Zwalczania Cyberprzestępczości, Centralnym Laboratorium Kryminalistycznym Policji oraz w szkołach Policji. W wielu z tych jednostek stworzono także zespoły ds. ochrony praw człowieka, w skład których wchodzą pełnomocnicy. Istotną rolę w tym systemie pełnią także nieetatowi liderzy ds. ochrony praw człowieka, ustanowieni w części komend powiatowych/ miejskich/ rejonowych w całej Polsce. Wszystkie te osoby na co dzień urzeczywistniają wymiar Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz wielu innych dokumentów i aktów prawa krajowego i międzynarodowego, które regulują zagadnienia związane z prawami człowieka. Działania odnoszą się do całego społeczeństwa, w tym do środowiska policyjnego. Głównym zadaniem Pełnomocników jest propagowanie praw człowieka i dbanie o przestrzeganie standardów ich ochrony w jednostkach Policji a także bieżące monitorowanie działań policjantów pod kątem respektowania w swoich działaniach godności ludzkiej i przestrzegania praw człowieka oraz proponowanie rozwiązań mających na celu utrzymanie wysokich standardów w tym zakresie. Praca skupiona jest na trzech filarach: ochrona praw i wolności człowieka, przestrzeganie zasad etyki zawodowej oraz działania antydyskryminacyjne. Praca polega głównie na wdrażaniu projektów edukacyjnych, ale także podejmowaniu działań naprawczych, w przypadku wystąpienia incydentów.
2022 rok obfitował w wiele działań i wydarzeń skupionych na ochronie praw i wolności człowieka. Jednym z tych wydarzeń było Forum Pełnomocników i członków zespołów ds. ochrony praw człowieka. Pełnomocnicy spotykają się w ramach Forum, na ogół raz w roku w celu podsumowania roku poprzedniego i nakreślenia zadań na rok bieżący. Nie jest to zatem typowa odprawa, ale forum wymiany głosów i doświadczeń. W ramach czerwcowego Forum podsumowano zmiany kadrowe, które przy okazji pokazały ewolucję w pragmatyce działań służbowej pełnomocników oraz członków zespołów ds. ochrony praw człowieka. Dużą uwagę skupino na omówieniu Sprawozdania z realizacji „Planu działalności edukacyjnej i informacyjnej Policji na lata 2021-2023”, w 2021 r. Jako wyzwania i priorytety działań na 2022 r. wskazano, że jednym z wyzwań generalnych dla Sieci jest prowadzenie konsekwentnych, proporcjonalnych i uporządkowanych działań związanych z realizacją Planu. Wyzwaniem cząstkowym jest większe położenie akcentu na edukację retrospektywną, która powinna formować etyczne i moralne postawy policjantów i pracowników Policji w oparciu o odniesienia historyczne, które pokazują w jaki sposób przeciętny człowiek staje się skłonny do stosowania przemocy, tortur a nawet ludobójstwa. Sporo uwagi poświęcono kwestią prewencji zachowań mobbingowych w Policji. Dyskusja ekspercka na temat efektywności narzędzi prawnych w Policji w zakresie prewencji i zwalczania mobbingu w Policji pozwoliła na uporządkowanie przedmiotowej materii w kwestiach profilaktyczno-interwencyjnych. Zarekomendowano dyskusję na temat włączenia mobbingu do zasad etyki zawodowej oraz rozszerzenie treści zasad na pracowników Policji. Pełnomocnicy zwrócili także uwagę na wciąż możliwe do wystąpienia zakłócone relacje służbowe z uwagi na płeć. Policja, choć dynamicznie zmienia swoją strukturę zatrudnienia, to kobiety wciąż stanowią mniejszość i mogą wystąpić przypadki stereotypowego ich traktowania. Podsumowano również szkolenia realizowane na mocy Porozumienia o współpracy z Muzeum Historii Żydów Polskich Polin. Pełnomocnicy i członkowie zespołów ds. ochrony praw człowieka W ramach tzw. Round the table – dokonali prezentacji jednostek na temat najistotniejszych przedsięwzięć z udziałem pełnomocników/członków zespołów w 2021 i 2022 r., w tym projekty, dobre praktyki. Jednocześnie dokonano odsłony nowego pomysłu realizacji edukacji retrospektywnej w oparciu o zasoby Muzeum Katyńskiego w Warszawie. Pełnomocnicy odwiedzili Muzeum Katyńskie, w którym delegację przywitał Pan Sławomir Frątczak – Dyrektor Muzeum wraz z licznymi współpracownikami, wskazując na przesłanie i rolę Muzeum w kontekście możliwej edukacji praw i wolności człowieka oraz etyki zawodowej, bazując na tragicznych losach osób zamordowanych przez zbrodniarzy z NKWD. Dyrektor Frątczak osobiście wcielił się w rolę przewodnika i w sposób niezwykle interesujący, pełny pasji i zaangażowania, oprowadził delegację policyjną po Muzeum omawiając zarówno zgromadzone artefakty, jak też odsłaniając kulisy powstawanie obiektu. Efektem spotkania w Muzeum stała się propozycja przeprowadzenia w Muzeum 17 września 2022 r., w rocznicę napaści sowietów na Polskę, seminarium eksperckiego pod roboczą nazwą „Zrozumieć dlaczego? – wyzwania dla prawo-człowieczej edukacji retrospektywnej w Policji i Straży Granicznej na kanwie Zbrodni Katyńskiej”.
W konsekwencji, we wrześniu 2022 roku w siedzibie Muzeum Katyńskiego w Warszawie odbyło się seminarium eksperckie pn. „Zrozumieć dlaczego? Prawa człowieka w edukacji retrospektywnej funkcjonariuszy Policji i Straży Granicznej. Fakty – Rzeczywistość – Wyzwania”. Celem seminarium było przeprowadzenie wykładów eksperckich oraz dyskusji i wypracowanie rekomendacji dla realizacji cykli szkoleń dla policjantów i funkcjonariuszy Straży Granicznej w obszarze praw człowieka, etyki zawodowej i równego traktowania w oparciu o artefakty zgromadzone w Muzeum Katyńskim oraz innych miejscach pamięci o martyrologii ludzi zamordowanych w czasach systemów reżimowych związanych głównie z historią Polski. Seminarium otworzył wspólnie z gen. insp. dr. Jarosławem Szymczykiem – Komendantem Głównym Policji, Sławomir Frątczak – Kierownik Muzeum Katyńskiego. Placówka ta od wielu lat zaangażowana jest we współpracę z Policją, lecz pandemia istotnie zakłóciła plany edukacyjne. Sławomir Frątczak wspomniał o misji tworzenia Muzeum Katyńskiego opisując bogatą historię jego tworzenia z dbałością o każdy szczegół i utrzymanie miejsca w tonacji martyrologicznej, ale wypełniającej misję edukacyjną, informacyjną, naukową, ale także epitafijną. Na ręce Komendanta Głównego Policji złożona została deklaracja o współpracy w zakresie edukacji policjantów w oparciu o zbiory muzealne, ale także zatrudnioną tam kadrę. Gen. insp. Jarosław Szymczyk wskazał na to, jak ważna jest tego rodzaju edukacja w szeregach Policji, aby upamiętniać męczeńską śmierć tysięcy zamordowanych żołnierzy, policjantów i przedstawicieli innych formacji i prowadzić efektywną edukację współczesnych policjantów bazując na bolesnych doświadczeniach z przeszłości. W kontekście powtarzającej się historii niosącej ze sobą zło i okrucieństwo nawiązał do swoich doświadczeń z wizyt w Ukrainie i widoku ciał zamordowanej ludności cywilnej i jednoznacznymi skojarzeniami z dołami śmierci, w których często bezimiennie spoczęli polscy funkcjonariusze zamordowani w ramach Zbrodni Katyńskiej. Istotnym wyznacznikiem seminarium było poszukiwanie efektywnych sposobów na łączenie historii ze współczesną psychologią i socjologią zachowań międzyludzkich w kontekście przygotowania oferty edukacyjnej dla funkcjonariuszy w zakresie edukacji na rzecz ochrony praw człowieka i przestrzegania zasad etyki zawodowej. Dzięki zaangażowaniu ekspertów i ekspertek zaproszonych do udziału w seminarium udało się wypracować wstępne rekomendacje, których istota sprowadza się do opracowania formuły szkoleniowej, którą cechować będzie apolityczność, neutralność, obiektywizm, opieranie się na bezsprzecznych faktach historycznych i niekwestionowanej wiedzy naukowej. Głównymi odbiorcami seminarium byli policyjni pełnomocnicy ds. ochrony praw człowieka oraz funkcjonariusze Straży Granicznej jako regionalni edukatorzy i animatorzy edukacji zawodowej. Sławomir Frątczak w sposób niezwykle interesujący przedstawił potencjał edukacyjny Muzeum Katyńskiego w ramach wystąpienia pt. „Muzeum Katyńskie – Dom Rodzin Katyńskich”. Z wielką wrażliwością opowiadał o zgromadzonych w Muzeum artefaktach stanowiących niekwestionowany dowód zbrodni dokonanej na polskich funkcjonariuszach w ramach szeroko rozumianej Zbrodni Katyńskiej. Przybliżył uczestnikom symboliczny wymiar konstrukcyjny Muzeum, który dziś jest swoistego rodzaju Domem Rodzin Katyńskich.
W listopadzie 2022 roku Pełnomocnicy i członkowie zespołów ds. ochrony praw człowieka włączyli się do projektu szkoleniowego prowadzonego przez Komendę Wojewódzką Policji w Poznaniu we współpracy z Regionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej w Poznaniu oraz Fundacją FIONA pn. „Niebiesko – Niebiescy”. W ramach tego projektu funkcjonariusze i pracownicy Policji zdobywali wiedzę oraz narzędzia ułatwiające kontakt z osobą w spektrum autyzmu, przede wszystkim w sytuacji interwencyjnej. Celem tego przedsięwzięcia było wsparcie rozwoju innowacyjnych rozwiązań, które przyczynią się do skuteczniejszego i efektywniejszego niwelowania problemów społecznych związanych z zabezpieczeniem potrzeb osób zależnych. Cały ten projekt realizowany był na zlecenie Ministerstwa Rozwoju w ramach IV Osi Priorytetowej Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój, Działanie 4.1 Innowacje społeczne i współfinansowany ze środków UE w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Szkolenie dedykowane było dla zespołów ds. Ochrony Praw Człowieka KGP, KSP, CBŚP, BSWP, CLKP, CPKP „BOA”, CBZC, komend wojewódzkich Policji oraz szkół Policji. Rozpoczęcie spotkania szkoleniowego miało miejsce w Sali Sesyjnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego. Uczestników szkolenia i zaproszonych gości powitali osobiście: Paulina Stochniałek Wicemarszałek Województwa Wielkopolskiego, nadinsp. Piotr Mąka Komendant Wojewódzki Policji w Poznaniu, dr Grzegorz Grygiel Dyrektor Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Poznaniu oraz Anna Janiak Prezes Fundacji FIONA. Dodatkowym elementem szkolenia w ramach edukacji retrospektywnej była wizyta uczestników warsztatów w Muzeum Martyrologii Wielkopolan Fort VII, gdzie rolę przewodnika pełnił Kierownik Muzeum Jacek Kaczmarek. Odpowiedzialnym za to przedsięwzięcie z ramienia Policji był Zespół do spraw Ochrony Praw Człowieka KWP w Poznaniu.
W grudniu 2022 roku Pełnomocnicy i członkowie zespołów ds. ochrony praw człowieka wzięli udział w projekcie szkoleniowym organizowanym przez zachodniopomorski garnizon oraz Urząd Wojewódzki w Szczecinie pt. Zwalczanie przestępczości ze względu na płeć. Uczestników przywitało Kierownictwo KWP w Szczecinie. Spotkanie obfitowało w liczne wykłady i sesje warsztatowe odnoszące się do równości jako standardu demokratycznego państwa prawa, międzynarodowego aspektu ochrony kobiet przed zjawiskiem handlu ludźmi, prezentacji praktycznego poradnika dla policjantów. Szkolenie wzbogaciło uczestników i uczestniczki o wiedzę na temat funkcjonowania przemocy z uwagi na płeć w tzw. państwach patriarchalnych oraz o potrzeby ofiar przestępstw seksualnych uchodźczyń z Ukrainy. Dyskutowano także na temat wsparcia i reintegracji ofiar handlu ludźmi oraz migracji i uchodźctwie z rejonów objętych wojnami. Zaprezentowane zostały oferty pomocowe dla pokrzywdzonych handlem ludźmi. Przybliżone zostały mechanizmy manipulacyjne stosowane w procederze handlu ludźmi. Opracowane zostały wstępne wnioski i rekomendacje do dalszych działań.
W 2022 roku przypada 18 rocznica ustanowienia sieci policyjnych pełnomocników ds. ochrony praw człowieka, która od niedawna posługuje się logiem opracowanym przez jednego z łódzkich policjantów. Logo w kolorze niebieskim symbolizuje barwy policyjne. Częścią logo jest wzór tarczy, co oznacza ochronę praw człowieka. W tarczę wkomponowany jest paragraf z rysem twarzy człowieka. Oznacza to ochronę praw człowieka przed naruszeniami prawa, w tym etyki zawodowej.
